हरेक वर्ष अगस्ट १ देखि ७ तारिख (नेपालमा श्रावण १७ देखि २३ गतेसम्म) मनाइने विश्व स्तनपान सप्ताह यस वर्ष २०२५ मा ३३औं संस्करणमा प्रवेश गर्दैछ। यो सप्ताहलाई विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ), युनिसेफ (युनिसेफ), वर्ल्ड एलायन्स फर ब्रेस्टफिडिङ एक्शन (डब्लुएबीए) लगायतका संस्थाहरूको संयुक्त पहलमा मनाइन्छ। यस वर्षको नारा छ:
“Prioritise Breastfeeding: Create Sustainable Support Systems”
ktm cancer
“स्तनपानलाई प्राथमिकता दिऔँ: दिगो समर्थन प्रणाली निर्माण गरौँ”।
स्तनपान किन आवश्यक?
नवजात शिशुका लागि आमाको दूध मात्र नै सर्वोत्तम पोषणको स्रोत हो। आमाको दूधमा शिशुको शारीरिक, मानसिक र बौद्धिक विकासका लागि आवश्यक सम्पूर्ण तत्वहरू विद्यमान हुन्छन्। जन्मिएलगत्तै बच्चालाई आमाको दूध, विशेषगरी पहिलो पहेंलो र बाक्लो दूध (कोलस्ट्रम) दिनु अत्यन्त आवश्यक छ। यो दूध बच्चाको लागि अमृत समान हुन्छ, जसले विभिन्न रोगविरुद्धको प्रतिरोधात्मक क्षमता विकास गर्छ।
पहिलो ६ महिना: केवल आमाको दूध
शिशु जन्मिएपछि कम्तिमा पनि ६ महिनासम्म अन्य कुनै पनि खानेकुरा, पानी, झोल वा घोल नदिई केवल आमाको दूध मात्र खुवाउनु पर्ने हुन्छ। यो अवस्थामा आमाको दूधले शिशुको सम्पूर्ण आवश्यक पोषण पूर्ति गर्दछ। त्यसपछि भने दुई वर्ष वा त्योभन्दा बढी समयसम्म आमाको दूधसँगै अन्य पूरक आहारहरू पनि दिन सकिन्छ।
स्तनपानका फाइदाहरू
शिशुका लागि
पूर्ण पोषण: आमाको दूधमा सन्तुलित मात्रामा प्रोटिन, बोसो, भिटामिन, खनिज, पानी आदि हुन्छ।
सुपाच्य आहार: गाई वा पाउडर दूधको तुलनामा आमाको दूध सहजै पच्ने हुन्छ।
प्रतिरक्षा शक्ति: आमाको दूधले शिशुमा रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ।
सुरक्षा: आमाको दूधले एलर्जी, पखाला, निमोनिया, मधुमेह, दम, कानको संक्रमण लगायत धेरै रोगबाट बचाउँछ।
मानसिक विकास: स्तनपानले शिशुको बौद्धिक क्षमतामा सुधार ल्याउँछ।
भावनात्मक सम्बन्ध: आमा र बच्चाबीच आत्मीयता र स्नेहको सम्बन्ध बलियो बनाउँछ।
आमाका लागि
गर्भनिरोधक असर: स्तनपानले सहायक रूपमा अर्को गर्भवती हुनबाट केही समयसम्म जोगाउँछ।
स्वास्थ्य सुरक्षा: स्तनपान गराउने महिलालाई स्तन क्यान्सर, गर्भाशयको क्यान्सर, ओस्टेओपोरोसिस (हड्डीको कमजोरी) जस्ता रोगहरूको जोखिम कम हुन्छ।
आर्थिक लाभ: स्तनपानमा कुनै खर्च हुँदैन; यो सस्तो, सुरक्षित र सहज आहार हो।
शारीरिक सन्तुलन: सुत्केरीपछिको रक्तस्राव नियन्त्रण गर्न स्तनपान प्रभावकारी हुन्छ।
भावनात्मक सन्तुष्टि: आमा र बच्चाबीचको आत्मीयता, ममता र सुरक्षाको अनुभूति तीव्र हुन्छ।
सामाजिक समर्थन प्रणालीको आवश्यकता
स्तनपानलाई सफल बनाउन मात्र आमाको चाहना वा प्रयासले पुग्दैन। यसको लागि सामाजिक, पारिवारिक, कार्यस्थल र स्वास्थ्य सेवा प्रणालीबाट सहयोग आवश्यक हुन्छ। यस वर्षको नारा “दिगो समर्थन प्रणाली निर्माण गरौँ” यिनै कुराहरूमा केन्द्रित छ।
के–के आवश्यक छन्?
परिवारको भूमिका: पति, सासु, ससुरा लगायत परिवारका सदस्यहरूले आमालाई सहयोग, प्रोत्साहन र विश्रामको अवसर दिनुपर्छ।
कार्यस्थलमा सहजीकरण: स्तनपानमैत्री वातावरण निर्माण, स्तनपान कक्षको व्यवस्था, लचकदार कार्य समय, प्रसूति विदा र स्तनपानको अनुमति दिनुपर्छ।
स्वास्थ्यकर्मीको भूमिका: जन्मपूर्व (एएनसी) र जन्मपश्चात् (पीएनसी) समयमा स्तनपानबारे जानकारी दिनु र अस्पतालमा शिशु जन्मिएलगत्तै स्तनपान गराउने अभ्यास प्रोत्साहन गर्नु।
मिडिया र समाजमा जनचेतना: आमाहरूलाई स्तनपानको महत्व बुझाउन प्रचार–प्रसार र जनचेतनामूलक कार्यक्रम आवश्यक छन्।
नेपालमा स्तनपानको अवस्था
नेपालमा अझै धेरै स्थानहरूमा स्तनपानबारे पर्याप्त जानकारी र समर्थन छैन। कतिपय महिला लाज, भ्रम, सामाजिक दबाब वा जागिरको कारणले स्तनपान गराउन सक्दैनन्। कतिपय अवस्थामा चिकित्सक वा स्वास्थ्यकर्मीले पनि पाउडर दूधको प्रचार गरिरहेका हुन्छन्, जुन स्तनपानको अधिकार र बालस्वास्थ्यका लागि खतरनाक प्रवृत्ति हो।
सुझावहरू
सबै अस्पतालहरूमा स्तनपानमैत्री नीति कार्यान्वयन गरिनुपर्छ।
आमाहरूलाई गर्भावस्थाबाटै स्तनपानबारे प्रशिक्षण दिनुपर्छ।
कार्यरत महिलाका लागि मातृत्व विदा सुनिश्चित गरिनुपर्छ।
सार्वजनिक स्थानहरूमा स्तनपानलाई सहज बनाउन “ब्रेस्टफिडिङ स्पेस” बनाइनुपर्छ।
निष्कर्ष
स्तनपान कुनै वैकल्पिक कार्य होइन, यो शिशुको अधिकार हो। आमाको दूध शिशुको पहिलो खोप हो जसले जीवनभरको स्वास्थ्य जग बनाउँछ। आमाले आफ्नो बच्चालाई जुनसुकै समय र ठाउँमा स्तनपान गराउन पाउनु पर्नेछ, र समाजले त्यसका लागि समर्थन दिनुपर्नेछ।
यस स्तनपान सप्ताह २०२५ मा हामी सबैले संकल्प गरौँ - “स्तनपानलाई प्राथमिकता दिऔँ, दिगो समर्थन प्रणाली निर्माण गरौँ।”
बच्चाको उज्ज्वल भविष्य, आमाको सन्तुष्टि, र समृद्ध राष्ट्र निर्माणका लागि स्तनपानलाई केन्द्रमा राखेर नीति र व्यवहार निर्माण गरौँ।
